قطب الدین شیرازی و علم الانوار در فلسفه اسلامی، نوشته: جان والبریج، ترجمه جواد قاسمی

پی بردن به عمق معنا و جان کلام بسادگی ممکن نیست و بدون داشتن قریحتی ذاتی و رحمتی ربوبی میسر نمی شود. ظاهر گفتار حکما از مفاهیم عمیق و ژرف آن حکایت نمی کند، علی الخصوص وقتی با رمز و تمثیل همراه باشد. گاه افسون کلام و آرایه های سخن بعضی را مفتون ظاهر می سازد و از درک معانی باطنی بازشان می دارد. خام اندیشی آفتی است که در اذهان بعضی رسوخ کرده و آنان را گرفتار جهل مرکب ساخته است . اینان با هر گفتار در ظاهر آراسته ای به وجد می آیند، با هر نشانی از تشخص و روشنفکری ساده لوحانه مجذوب می شوند و هویت و اصالت خود را از یاد می برند و در این پندار باقی می مانند که با خواندن ورقی معانی دانسته اند. آنگاه به خود اجازه می دهند در ژرفترین مسائل فلسفی و غامضترین مضامین عرفانی که حاصل عمر حکیم یا عارفی بزرگ بوده است وارد شوند و اظهارنظر کنند. دقت نظر و تلاش مولف این کتاب در بیان اندیشه های فلسفی حکمای اسلامی قابل تقدیر است ، اما قضاوت در این موضووع را که وی تا چه حد در فهم و استنباط فلسفهء قطب الدین شیرازی و شیخ اشراق بر صواب رفته به اهل فن می سپارم. شرح زندگانی و آثار قطب الدین شیرازی از آنچه تاکنون درباره او نوشته اند کاملتر و محققانه تر است . مولف ، بیشتر منابع مربوط به شرح حال او را از نظر گذرانده و گاه به تحلیل اخبار و گزارشهای رسیده و مقایسه آنها با یکدیگر می پردازد. سیر تحول زندگی قطب الدین، مسافرتها و ویژگیهای اخلاقی او با استناد به منابع موجود بیان می شود. نوشته ها و افکار قطب الدین با بررسی مهمترین آثارش : شرح حکمه الاشراق و دره التاج آغاز می شود. مولف با تامل در متن عبارات و گفته های قطب الدین و آگاهی از مشرب فیلسوفان پیش از او به شرح و تحلیل افکار وی می پردازد. از آنجا که قطب الدین در اصل فیلسوفی اشراقی است ، باز نمودن نکات اساسی فلسفهء اشراق و تحلیل فلسفهء سهروردی در این کتاب هدف اصلی آن را تشکیل می دهد. افکار و اندیشه های سهروردی در حکمه الاشراق ابتدا از طریق ذوق برای او حاصل می شود، سپس برای اثبات آنها به اقامهء براهین فلسفی توسل می جوید. شیخ اشراق در کتاب خود روی سخن با کسانی دارد که هم در جستجوی حکمت ذوقی هستند و هم در جستجوی حکمت بحثی، حکمت بحثی صرف را باید در کتابهای دیگر او مثل تلویحات جستجو کرد. مقایسهء فلسفه اشراق با فلسفهء مشاء - البته به گونه ای که سهروردی آن را تفسیر می کند - و نگاهی انتقادی به آن - که اساس حکمه الاشراق را تشکیل می دهد از جمله مسائل دیگر مورد بحث در این کتاب است .